Dubieuze juridische constructie bij replicatie huisartsdata wint terrein

Op meerdere plekken in het Nederlandse zorgICT-landschap wint een apart fenomeen terrein. Het gaat om replicatie van data uit huisartsinformatiesystemen(HIS-sen) naar andere systemen of naar de cloud onder de “juridische” verantwoordelijkheid van de huisarts. De data-replicatie naar een ander ICT-systeem buiten het HIS, vaak naar een cloud gebaseerd dataplatform, noemt men dan een extensie van de authentieke bron, die juridisch ‘eigendom’ blijft van de bronhouder. Het is een constructie die in juli 2023 voor het eerst opeens in het volle daglicht stond door een artikel van Rik Wassens en Jeroen Wester in NRC. Daarbij ging het om het kopiëren van hele huisarts-databases naar het VIP Live-systeem van het bedrijf Calculus. Precies hetzelfde gaat het CumuluZ-initiatief doen. Ook de Online ToestemmingsVoorziening(OTV) Mitz bedient zich van een dergelijke constructie.

VIP-Live

Bij Vip Live van het bedrijf Calculus gaat het om het kopiëren van alle huisartsdossiers naar de systemen van Calculus. Dat gebeurt voor het maken van overzichten en het afhandelen van ketenzorg voor enkele chronische ziekten zoals CARA, astma, diabetes en hart- en vaatziekten. Ook van de mensen die niet lijden aan die ziekten en die dus niet onder ketenzorg vallen worden dan dossiers naar Calculus gekopieerd zonder dat hen om toestemming wordt gevraagd.

CumuluZ

CumuluZ is een initiatief dat uitgaat van gezamenlijke universitaire medische centra en de ziekenhuisgroep Santeon. Het wil de databeschikbaarheid van zorgdata vergroten door het maken van een data-infrastructuur voor het gehele zorgdomein. Gezondheidsdata die nu versnipperd worden vastgelegd in een groot aantal EPD-systemen, wil men ontsluiten vanuit één landelijke dekkende data-infrastructuur. Daarin wil men drie vormen van databeschikbaarheid combineren: directe ontsluiting, via een knooppunt of een dataplatform. Een dataplatform houdt in dat data van een bronsysteem gekopieerd worden naar een dataplatform in de cloud. Zo wil men het geschikt maken voor opvraging door andere zorgaanbieders. Het LHV- bestuur zegt echter samen met de Cumuluz-organisatie dat de zorgdata juridisch gezien bij de zorgverleners blijven.

Handelswijze CumuluZ

Data-toegang wil men op drie manieren realiseren. Zorginstellingen die hun systemen al op een passende manier hebben ingericht kunnen direct aansluiten op CumuluZ. Een tweede optie is aansluiten via een bestaand (regionaal) knooppunt, zoals men het Landelijk SchakelPunt(opgezet als centraal knooppunt) nu opeens omschrijft. De derde optie is aansluiten via een tussenstation, waar CumuluZ zorgt dat de data worden omgezet naar de “juiste” vorm. Dat betekent dat CumuluZ huisartsdatabases wil gaan kopiëren naar zogenaamde integratieplatforms. Voor de toestemmingsverlening leunt men op Mitz, de online toestemmingsvoorziening, die VZVZ wil uitrollen in de zorg. Het uitrollen van Mitz bevindt zich nog in een pril stadium.

OTV Mitz

Heel langzaam is de vereniging van Zorgaanbieders Voor Zorgcommunicatie(VZVZ) bezig de OTV Mitz uit te rollen als centraal aan het Landelijk SchakelPunt gekoppeld(LSP) gekoppeld systeem. Ook Mitz maakt gebruik van de juridische constructie van gekopieerde data uit HIS-sen op hun systeem. Bij het tekenen van de overeenkomst met Mitz verplicht de huisarts zich om de Burgerservicenummers van al zijn patiënten, gekoppeld aan de unieke zorgverlenerscode van die huisarts, te kopiëren naar het Mitz -systeem. Ook van diegenen die nooit toestemming gaven of zullen geven om hun zorgdata via het LSP opvraagbaar te maken. De constructie is ook hier dat de data onder de juridische verantwoordelijkheid van de huisarts blijven.

Patiënt niet op de hoogte

In deze constructies is het eigenlijk standaard zo dat de praktijkhouders van aangesloten praktijken de patiënten niet inlichten over het kopiëren van de database naar een externe verwerker. Voorstanders van de methodiek houden dan vol dat de zorgverlener dat niet hoeft omdat hij op papier verwerkingsverantwoordelijke wordt gemaakt. En omdat men stelt dat de kopie van de database elders een “extensie” is van het huisarts informatiesysteem. Hieronder zal ik aangeven dat zulks een drog-redenatie is.

Asymmetrische verhoudingen

De juridische constructie die men optuigt heeft is in mijn optiek een vorm van misleiding. Immers, over de eigen database heeft de zorgaanbieder volledig zeggenschap en kan hij/zij zelf beleid bepalen ten aanzien van de data. Bij het maken van een kopie(extensie) elders ligt de zeggenschap over beleid en toekomstige wijzigingen van dat beleid niet in handen van de zorgaanbieder, maar van de partij waarnaar de data gekopieerd zijn. Uiteraard tekenen huisartsen die hun data naar elders laten kopiëren contracten waarvan men zegt dat het daarin sluitend geregeld wordt. Maar de huisarts heeft uiteindelijk zeer beperkte zeggenschap over beleid van de wederpartij.

Marginale invloed

Op dat beleid heeft de zorgaanbieder marginaal invloed. Zo zal in het de casus VIP Live de huisarts geen invloed van betekenis hebben op de (toekomstige) bedrijfsstrategie van Calculus t.a.v. VIP Live. Bij Cumuluz is voor de governance(lees: het bestuur) een aparte rechtspersoon CumuluZ Coalitie opgericht. Met daarin de  Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra, mProve en Santeon. Men wil de coalitie verbreden naar de VVT(Verpleeg-, Verzorgingshuizen, Thuiszorg) (Actiz), eerstelijnszorg (LHV/InEen) en de GGZ en met hen gezamenlijk de nieuwe entiteit Cumuluz oprichten. Ook wil men VWS en Zorgverzekeraars Nederland een “passende” plaats geven in de governance. Zie hiervoor hoofdstuk 5.1 van de Startnotitie Cumuluz Coalitie.

Dat betekent dat huisartsen hun data in een omgeving terecht laten komen waar ze juridisch verwerkingsverantwoordelijke van zijn maar qua beleid niets over te zeggen hebben. Men moet dus goed beseffen dat opeens heel andere partijen over die dataplatforms gaan beslissen.

LHV-CumuluZ

Van de Landelijke Huisartsen Vereniging moet je het niet hebben als het gaat om databescherming ten aanzien van het Cumuluz-initiatief. Formeel gezien liegt het LHV-bestuur niet als ze stelt dat de data niet in een centrale opslagplek komen. Dat de data bij de zorgaanbieder blijven is echter een zeer dubieuze uitleg van wat men met Cumuluz wil gaan doen. Ondanks de juridische constructie die CumuluZ optuigt, kan de huisarts niet zo over de data beschikken als in het eigen systeem.

LHV-Mitz

Ook is de LHV niet bepaald kritisch ten aanzien van Mitz. Door het kopiëren van BSN en zorgverlenerscode richting Mitz, krijgt dat systeem een lokalisatie-index van zorgverleners-data. Binnen dat systeem ontstaat een dataverzameling met per patiënt de plekken waar ergens zorgdata te vinden zijn. Door de zorgverlenerscode ontstaat een verzameling van medische gegevens. Immers, erin staat vastgelegd of er data bij een huisarts, psychiater, SOA-arts of oncoloog etc. te vinden zijn. Die dataverzameling vormt op zich een schending van het medisch beroepsgeheim. En het gaat hierbij niet alleen om de mensen die toestemming geven binnen Mitz om hun gegevens opvraagbaar te maken. Het gaat om alle patiënten uit een praktijk waarvan de praktijkhouder de overeenkomst met Mitz aangaat.

Wel verantwoordelijk/geen zeggenschap

Het grote probleem met deze constructies is dat de huisarts wel verantwoordelijk blijft maar geen of nauwelijks zeggenschap heeft over de koers die de wederpartij vaart. Bij datalek of hack zal de patiënt daarmee gepaard gaan de schending van het medisch beroepsgeheim primair de huisarts als verantwoordelijke aanrekenen. Bij tucht-/rechtszaken daarover zal de benadeelde patiënt zich niet (kunnen) richten op de partij die de database kopieerde. Zo heeft deze constructie verregaande consequenties.

Rechter     

Het is maar helemaal de vraag of de hierboven, in drie casussen beschreven, juridische constructie stand houdt bij de rechter. Het zou een zeer interessante casus kunnen zijn als één of meerdere patiënten die niet willen dat hun data ergens in een extern (integratie)platform terecht komen er een zaak over aanspannen, bijv. door een aangesloten huisarts te dagvaarden.

W.J. Jongejan,  19 februari 2025

Afbeelding van Ahmad Ardity via Pixabay