Gen-patenten en medische big-data analyse

Op het eerste gezicht lijken het twee volkomen verschillende grootheden, maar er bestaat wel degelijk belangrijke gemeenschappelijke aspecten. Het is zeker leerzaam om de toenemende pogingen van wereldwijd opererende bedrijven om genen te patenteren en om biometrische en zorg-gegevens van mensen te verzamelen en te analyseren met elkaar te vergelijken. Het gaat daarbij om “gene-grabbing” versus “health-data-grabbing”. Het doel van beide activiteiten is om de markt volledig naar de eigen hand te zetten, bestaande gegevens intensief te exploiteren en snel te komen tot grote winsten. In de landbouw hebben de acties van zeer grote bedrijven als Monsanto, Syngenta, Bayer, BASF, Dow en Pioneer tot grote weerstand geleid bij critici. Deze bedrijven patenteren al dan niet genetische gemanipuleerde gewassen, waardoor een monopolie-positie ontstaat op de gebieden waarop die bedrijven actief zijn. Ook is getracht bij de mens voorkomende genen te patenteren en op die basis dure diagnostische tests exclusief op de markt te brengen(BRCA-testen bij borstkanker). De laatste paar jaar wordt duidelijk hoe grote bedrijven zich storten op het toegang krijgen tot omvangrijke hoeveelheden biometrische gegevens, bijv. door de data die via meet- en fitnessapps verkregen worden. Daarnaast sluiten bedrijven als Google contracten met zorginstellingen om grote hoeveelheden medische data te kunnen analyseren. Dat gebeurt echt niet op filantropische basis, maar met het oogmerk expertsystemen en andere diagnostische/besluitvormings-programma’s op de markt te brengen. Die dan weer voor veel geld in de zorgsector aan de man gebracht kunnen worden.

Plantengenen

Plantenveredeling is sinds jaar en dag een gerespecteerde activiteit van daartoe gespecialiseerde bedrijven. Door het kruisen en selecteren van rassen is het mogelijk gewassen te doen ontstaan die een betere opbrengst hebben of resistentie tegen bepaalde ziektekiemen te ontwikkelen. Dat werk gaat continu door en werd het resultaat werd in het verleden niet gepatenteerd. De grote bedrijven die ik in de aanhef noemde zijn de al dan niet door genetische manipulatie verkregen gewassen gaan patenteren. Dat lukt in meerdere landen, ook in de Europese Unie bij de European Patent Organisation(EPO). Vaak hebben die bedrijven ook de bestrijdingsmiddelen in hun productassortiment en vindt een koppelverkoop van zaad en bestrijdingsmiddel plaats De gevolgen van het patenteren beschrijft de kritische organisatie Bionext als volgt:

• de grote bedrijven als Monsanto, Dupont en Syngenta krijgen steeds meer controle op de wereldwijde zaad- en voedselproductie;
•  Kleinere, ook biologische, zaadbedrijven mogen deze geoctrooieerde planten niet meer gebruiken voor de ontwikkeling van nieuwe rassen en worden zo uit de markt gedrukt;
•  Geoctrooieerde eigenschappen kunnen op natuurlijke wijze kruisen met andere planten, waarna de octrooihouder de boer kan aanklagen voor octrooi inbreuk;
•  Boeren betalen hogere prijzen voor hun zaad, consumenten krijgen minder keuze en de biodiversiteit neemt af.

Het probleem met de werkwijze van deze grote agro-chemische bedrijven is dat zij voor hun veredeling veelvuldig gebruik maken van het genetische materiaal dat in de natuur voorhanden is. De genen zijn dus vaak geen eigen vinding. Wel hebben ze de weg tot het eindproduct bedacht. Het is echt big business, waarbij de groten worden door fusie/overname steeds groter worden. Deze week werd duidelijk dat de top van de chemiereus Bayer(beurswaarde 79 miljard euro) nadenkt een bod voorbereid op de zaadveredelingsgigant Monsanto(beurswaarde 38 miljard euro).

Menselijke genen

Patentering van menselijke genen en diagnostische testen is in het recente verleden geprobeerd. Het ging daarbij om het patent op het isoleren van het BRCA1 en 2 borstkanker-gen door de firma Myriad, oorspronkelijk een start-up van de universiteit van Utah(1994). Het patenteerde ook diagnostische tests die daarop gebaseerd waren. In 2012 had het bedrijf al 1200 werknemers en een omzet van een half miljard dollar. Vanwege die patenten vroeg Myriad voor een uitgebreide BRCA test ruim 4000 dollar per test. De firma kon de prijs gewoon dicteren. Gelukkig is er in de Verenigde Staten tot aan het hooggerechtshof geprocedeerd door principiële tegenstanders van deze patenten. Op 13 juni 2013 deed dit hof een zeer belangrijke uitspraak. Het stelde dat menselijke genen niet gepatenteerd konden worden in de V.S., omdat DNA een “product of nature” is. Voor deze uitspraak waren meer dan 4300 menselijke genen gepatenteerd. Deze werden door deze uitspraak alle ongeldig. Diagnostische testen voor BRCA worden nu aangeboden voor veel lagere bedrage. Het verhaal geeft ook weer aan dat het patenteren van genetisch materiaal een zeer lucratieve bezigheid is.

Medische big-data

De laatste paar jaar is er een wildgroei ontstaan aan apps voor smartphones om biometrische gegevens en data van lichaamsfuncties in te voeren en te laten analyseren. De data worden opgeslagen op de servers van de producenten van de apps. Vaak zijn ze gratis. De klant betaalt niet, maar de aangeleverde data bevatten voor een data-miner een schat aan informatie om geld mee te verdienen. Door “profiling” op basis van die informatie kan gericht geadverteerd, dus geld verdiend worden. Ook zien we een wereldspeler als Google al dan niet via recent overgenomen bedrijven deals sluiten om grote hoeveelheden zorggegevens te ontsluiten. De zo verkregen data zijn het nieuwe goud dat op wereldschaal gedolven wordt .

Overal waar geld en macht te verwerven is op een relatief makkelijke manier vindt “resource-grabbing” plaat, of het nu om water, land, bossen, ruwe delfstoffen( olie, gas, mineralen en edelstenen), visserij of genetische bronnen gaat. Hoe eerder de toegang en hoe groter de voorsprong op concurrenten des te groter is de winst. Het is een proces dat we in eigen land ook zien bij de zorgverzekeraars die door de exclusieve centrale sturingsmacht zeer gulzig naar informatie zijn geworden. De door het veld onder dwang geleverde data worden weer gebruikt in onderhandelingen over kostenbeheersing, tarieven, etc.

Niet iedereen die data beschikbaar stelt aan derden ter bewerking realiseert zich welke enorme belangen de tegenpartij heeft.

Al met al hebben het (pogen) patenteren van genen en het analyseren van health-big-data veel gemeen. Het gaat om resource-grabbing, dus om geld, veel geld.

W.J. Jongejan