Aftrap juridische actie tegen risicoprofiling door Nederlandse overheid

Op vrijdagavond 19 januari 2018 organiseert het Platform Bescherming Burgerrechten in theater De Nieuwe Liefde in Amsterdam een avondvullende bijeenkomst over “profiling” door de overheid met behulp van het Systeem Risico Indicatie(SyRI). Die avond vindt de aftrap plaats van de rechtszaak tegen de Staat der Nederlanden vanwege het op grote schaal maken van risicoprofielen maken van haar burgers met SyRI. Het doel van dit systeem is in zichzelf al ongeëvenaard, omdat het niet beoogt om uitkerings-, belasting en arbeidsfraude vast te stellen, maar om de risico’s hierop in kaart te brengen. Met andere woorden, dit systeem voorziet in de mogelijkheid om risicoprofielen van niet-verdachte burgers te maken. Weinigen hebben weet van de omvang van het maken van deze risicoprofielen. De rechtszaak gaat gevoerd worden door het  Public Interest Litigation Project (PILP) en het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten(NCJM) in samenwerking met het Platform Bescherming Burgerrechten. Deikwijs Advocaten zal in de rechtszaal acteren.  Het NCJM beoogt het strategisch procederen voor mensen- en burgerrechten in Nederland. De campagne van het Platform Bescherming Burgerrechten, die rond deze rechtszaak van start is gegaan, heeft de zeer toepasselijke titel: “Bij voorbaat verdacht” gekregen. Op dit moment staat een overleg met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gepland waarin de aangesloten partijen hun eisen omtrent SyRI op tafel leggen. Mocht daar geen gewenst resultaat uit komen, dan wordt de rechtszaak in gang gezet. Formeel is vanwege de rechtsgang een dergelijke stap noodzakelijk.

Lanceringsbijeenkomst

Op de 19^e januari 2018 zullen Tommy Wieringa en Maxim Februari, die zich als ambassadeur bij de campagne hebben aangesloten, een lezing houden. Daarnaast zullen hoogleraar theoretische sterrenkunde Vincent Icke en dr. Aline Klingenberg van de Rijksuniversiteit Groningen optreden als spreker. De bijeenkomst zal worden gemodereerd door journalist en auteur Bart de Koning. Aan het eind van de avond is er ruimte voor discussie en vragen vanuit het publiek.

Belang

Zoals in de inleiding betoogd is met de wet SyRI een heel andere principe van benadering van burgers tot stand gekomen. Niet het vaststellen van eventuele fraude bij individuele burgers is het doel, maar maken van risicoprofielen waarin gezien de methodologie ook niet-verdachte burgers in voor zullen komen. Men maakt daarbij gebruik van voor de burger niet inzichtelijke algoritmen. De bestanden met mensen die aan deze profielen voldoen blijven twee jaar bewaard. Uiteraard kan door een minimale wijziging in het zoekprotocol de bewaartijd weer met twee jaar verlengd worden. De uitvoering van dit alles vindt plaats door een private organisatie, opgericht door de centrale overheid en perifere overheden, de Stichting Inlichtingenbureau, gevestigd in het centrum van Utrecht. Deze constructie is nogal doortrapt, omdat daardoor deze uitvoeringsorganisatie niet onder de gebruikelijke verantwoordelijkheden van de overheid valt, zoals de openbaarheid van bestuur. Daardoor zullen WOB-verzoeken niet werken.

SyRI

Voor het kunnen uitvoeren van profiling zijn data nodig. Die zijn afkomstig van vele rijks- en gemeentelijke computersystemen die gekoppeld zijn in het SUWINET. Die koppeling is mogelijk gemaakt door de Wet structuur uitvoeringsorganisatie werk en inkomen. Het maken van de risicoprofielen werd mogelijk door een ministerieel besluit van 1 september 2014 genaamd: Besluit tot wijziging van het Besluit SUWI in verband met regels voor fraudeaanpak door gegevensuitwisselingen en het effectief gebruik van binnen de overheid bekend zijnde gegevens met inzet van SyRI. Eén en ander is zonder debat door de toenmalige minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Lodewijk Asscher, door de Tweede en eerste Kamer geloodst. Zowel de Raad van State als de Autoriteit Persoonsgegevens waren uitermate kritisch over dit besluit, maar de trein reed voort.

Omvang gegevens

Een idee van de omvang van de hoeveelheid te koppelen data krijgt men door het zien van het aantal te koppelen databases. Het gaat om arbeidsgegevens, gegevens inzake bestuursrechtelijke maatregelen en sancties, detentiegegevens, fiscale gegevens, gegevens over roerende en onroerende goederen, handelsgegevens, huisvestingsgegevens, identificerende gegevens, inburgeringsgegevens, nalevingsgegevens, onderwijsgegevens, pensioengegevens, re-integratiegegevens, schuldenlastgegevens, uitkerings- toeslagen- en subsidiegegevens, vergunningen en ontheffingen, en zorgverzekeringsgegevens.

Grote gevaren

Ook Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid(WRR) maakt zich grote zorgen over dit soort big-data-toepassingen. Deze kunnen leiden tot een toename van sociale stratificatie. Makkelijk kan een cumulatief nadeel (discriminatie en oneerlijke behandeling) ontstaan voor bepaalde groepen uit de maatschappij. Meestal gaat het om de sociaal zwakkere groepen in de samenleving. Expliciet waarschuwt de WRR voor function-creep bij Big Data-analyse. Omdat het systeem er nu eenmaal is wil men meestal de mogelijkheden ondershands uitbreiden. Door dit soort surveillancetoepassingen, wat het profilen met Syri de facto is, werkt de overheid in zeer sterke mate toe naar het vervreemden van de burger van diezelfde overheid. Met de mond beleidt de overheid echter het tegendeel.

Aandacht

Het profilen met de wet SyRI vindt al vanaf 2014 plaats. Het gaat niet om kleine hoeveelheden data en kleine hoeveelheden burgers. Het raakt ons allemaal. De rechtszaak hierover, gevoerd door het PILP en NCJM in samenwerking met het Platform Bescherming Burgerrechten verdient alle aandacht. Evenzo de campagne van laatstgenoemde organisatie onder de titel “Bij voorbaat verdacht”.

Ik kan u alleen maar aanraden om op 19 januari 2018 naar de aftrap te gaan in Theater De Nieuwe Liefde te Amsterdam.

Arjen Lubach maakt er een toch nog humoristische uitzending over op 8 mei 2016. Hij gaat over de sleepwet en SyRI(vanaf 6 min 55 sec.)

W.J. Jongejan