AIVD, MIVD, VZVZ, LSP en het medische beroepsheim

Op de website van de Vereniging van Zorgaanbieders Voor zorgcommunicatie(VZVZ), verantwoordelijk voor het Landelijk SchakelPunt(LSP), staat sinds 23 november 2017 een webpagina met de kop “AIVD heeft geen toegang tot het LSP: medische gegevens ook veilig na invoeren ‘sleepwet’” . In de tekst laat VZVZ weten, dat de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst(AIVD) geen toegang heeft tot medische gegevens, geen medische gegevens zou mogen ophalen(eventueel via het LSP) of hacken en dat de AIVD op haar website uitgebreid en ontkennend antwoord op de vraag of zij belangstelling heeft voor medische gegevens. Niets  is echter minder waar, want bij lezing van de desbetreffende webpagina van de AIVD valt op dat de AIVD vele slagen om de arm houdt. Men kan wil gewoon MEDINT kunnen uitvoeren. Medische informatie verzamelen is voor veiligheidsdiensten één van de takken van sport waar men zich mee bezig houdt. MEDINT heet dat dan: MEDical INTelligence. Welbekend is het opzetten van een nepvaccinatiecampagne in Pakistan rond de vermoedelijke verblijfplaats van Osama Bin laden  om via DNA van zijn kinderen te kunnen vaststellen of hij daar verbleef. Veelal onvermeld is dat deze arts thans als een paria beschouwd wordt gezien zijn medewerking. 

AIVD

Wat zegt de AIVD op haar website?

De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 werpt een hoge drempel op voordat wij specifieke informatie over iemands gezondheid mogen verzamelen. Wij mogen alleen gericht medische gegevens van een persoon verzamelen als dat onvermijdelijk is om een dreiging goed te kunnen inschatten. Het vormt een aanvulling op andere gegevens die al verwerkt zijn.

 Arts als vrijwillige informant

In een uiterst geval kan het bijvoorbeeld noodzakelijk zijn om meer te weten over de psychische stoornis en eventuele medicatie van een radicaliserende persoon. Op zo´n moment bekijken wij of wij zijn arts kunnen vragen om de benodigde informatie. Iedereen kan door de dienst worden gevraagd om informatie te verstrekken die voor onze onderzoeken van belang is. Artsen zijn daar niet van uitgezonderd. De arts beslist dan zelf vrijwillig of hij hieraan wil meewerken. Hij is dat niet verplicht.

 Databestanden met medische gegevens hacken mag niet

Wij mogen niet inbreken in databestanden met medische gegevens of patiëntendossiers van willekeurige personen door middel van hacken.

Nauwkeurig

Laten we deze tekst eens wat nauwkeuriger lezen. In de eerste plaats komt er het woord LSP niet in voor, ook niet in de links die op de AIVD-webpagina vermeld staan. In de tweede plaats zegt de AIVD alleen dat ze niet ongericht medische data mogen verzamelen over personen. Gericht dus wel, waarbij men de opmerking maakt dat zulks gebeurt als het onvermijdelijk is bij een dreiging. Het is heel wel mogelijk dat de AIVD niet alleen informatie wil opvragen van een verdachte persoon zelf maar ook van een persoon uit de omgeving van een verdachte, die zelf geen veiligheidsrisico vormt, maar wiens gegevens de dienst naar een verdachte kan leiden. Het zal nooit mogelijk zijn voor een arts die benaderd wordt door de dienst te weten wat de verdenkingsstatus is van de persoon of personen waarover de AIVD/MIVD informatie wil hebben. De AIVD stelt dat men de arts vraagt om informatie te verstrekken voor hun onderzoek en dat de arts vrijwillig beslist of hij/zij er aan meewerkt. De arts kan echter onder druk gezet worden om mee te werken. Niet uitgesloten is dat als de arts meewerkt een LSP-bevraging door die arts op verzoek van de diensten op gang wordt gebracht, waardoor het LSP indirect toch gebruikt wordt.

Over het hacken van medische gegevens zegt de AIVD dat zij niet mogen inbreken in databestanden van medische gegevens van willekeurige personen.

Artikel 45 Wiv

In artikel 45 van de Wet op de inlichtingen en veiligheidsdiensten 2017 staat dat de veiligheidsdiensten bevoegd zijn om:

• a. het verkennen van de technische kenmerken van geautomatiseerde werken die op een communicatienetwerk zijn aangesloten;

• b. het al dan niet met gebruikmaking van een technisch hulpmiddel, valse signalen, valse sleutels, valse hoedanigheid of door tussenkomst van het geautomatiseerd werk van een derde, binnendringen in een geautomatiseerd werk.

Er is geen uitzondering gemaakt voor medische “geautomatiseerde werken” of medische communicatienetwerken. In de wet is dan ook geen uitzondering gemaakt voor het LSP.

Het hierboven beschrevene in artikel 45 mag slechts met toestemming van “Onze betrokken Minister” na een schriftelijk verzoek van het diensthoofd van het hoofd van dienst. De uitvoering ervan wordt gedelegeerd aan lagere echelons bij de diensten. Het is voor de hand liggend dat een minister, het hoofd van dienst van AIVD/MIVD gehoord hebbende over een dreiging, niet zal weigeren om de acties toe te staan. Daarbij is het ook maar de vraag of de diensten aan de minister aangeven of het om een verdacht subject gaat of om iemand/ meerdere mensen uit de omgeving van het subject. Dat kunnen volkomen onschuldige mensenzijn die toevallig een link hebben met de verdachte. Door de formulering op de website van de AIVD dat men niet in mag breken in databestanden met medische gegevens of patiëntendossiers van willekeurige personen door middel van hacken, spreekt de dienst nog net de waarheid zonder te vermelden dat het gericht wel kan en sinds kort mag.

LSP

Aangezien het LSP een geautomatiseerd werk is, verbonden aan een communicatienetwerk en er in de Wiv geen uitzondering voor gemaakt is, bestaat de mogelijkheid dat de AIVD/MIVD zich met medeweten van de betrokken minister zich toegang verschaft tot dit of enig ander medisch communicatiesysteem. Dit staat nog los van de vraag of er in het LSP geen backdoor gemaakt is waarmee genoemde diensten gefaciliteerd kunnen worden. Doordat in het LSP berichten kortdurend onversleuteld aanwezig zijn kunnen bij een gerichte zoektocht naar data over één of meerdere personen medische en administratieve gegevens onderschept worden.

Niet de waarheid

VZVZ spreekt door de vermelding op haar website over de Wiv evident niet de waarheid over het goedschiks dan wel kwaadschiks mogen inzien van medische gegevens. De voorbehouden, die de AIVD op haar website in de tekst inbouwde door een zeer doordachte formulering van haar tekst, maakt VZVZ niet en stelt zelfs dat de AIVD geen belangstelling heeft voor medische data.

VZVZ geeft op de website een geruststelling die niet op zijn plaats is.

Medisch beroepsgeheim

Waarom is dit allemaal nu zo belangrijk? Het gaat hierbij namelijk om de aantasting van het medisch beroepsgeheim dat de laatste paar jaren al sterk onder druk staat, zelfs door de minister van VWS. Datgene wat in de beslotenheid van de spreekkamer is vastgelegd tussen patiënt en arts dient geheim te blijven. Indien zaken die onder het beroepsgeheim vallen steeds makkelijker benaderd kunnen worden door niet-zorgverleners zullen mensen zorg gaan mijden met alle gevaren van dien, met name  voor de volksgezondheid. Er bestaat al veel langer, zonder de Wiv, de mogelijkheid om als arts je te richten tot bevoegde instanties als je in een conflict van plichten terecht komt, bijv. indien een levensdelict gepland wordt waar men weet van krijgt.

W.J. Jongejan