Precisiegeneeskunde vereist privacy-bewaking EN een zeer lange adem

Precisie-geneeskunde en big-data-analyse van zorggegevens hebben veel met elkaar te maken. Een bedrijf als Philips, dat afscheid nam van beeldschermen en gloeilampen, zet thans vol in op deze doelen. Onder precisie-geneeskunde wordt de afstemming verstaan van een medische behandeling op de individuele kenmerken van elke patiënt. Men zoekt erbij naar de mogelijkheid om personen in subpopulaties te classificeren en dan gerichte therapie op die subpopulaties en liefst specifiek op een individuele patiënt te kunnen toepassen. Het doel is om geneesmiddelen en therapieën te vinden die uniek toepasbaar zijn op individuele patiënten, gebaseerd op genetisch onderzoek en andere relevante informatie over de gezondheid van dat individu. In de oncologie kennen we al vormen van precisie-geneeskunde, bijv. bij sommige vormen van borstkanker, maar ook bij bepaalde vormen van leukemie. Door o.a. genetisch onderzoek zijn subpopulaties te identificeren, waarbij bepaalde therapievormen kansrijk zijn. Ook kan voorkomen worden dat patiënten met een beperkte therapiegevoeligheid blootgesteld worden aan bij hen niet werkende (chemo)therapie. President Obama van de Verenigde Staten kondigde in 2015 in de State of the Union het ambitieuze Precision Medicine Initiative aan, een grootscheeps onderzoek met grote inzet van mensen en middelen, waarbij naast het genoom van de betrokken patiënten ook gegevens van hun “lifestyle” bekeken worden. In een recente publicatie op 18 juli 2016 in een online magazine van het gezaghebbende Massachusetts Institute of Technology, de MIT Technology Review, stelt de research editor Mike Orcutt, dat het nog vele jaren gaat duren voor ook maar een deel van de gestelde doelen gehaald zullen worden. Ook anderszins zijn er signalen, dat alleen al op theoretische gronden genoomonderzoek zijn beperkingen kent. Daarnaast zijn er grote consequenties op privacy-gebied aan het verzamelen van DNA-informatie op grote schaal.

MIT

In het artikel in de MIT Technology Review worden een viertal punten aangestipt die duidelijk maken dat de weg die te gaan is nog lang zal zijn.

• De wetenschap rond genoom-afwijkingen is nog jong. Honderden genetische afwijkingen bij kwaadaardige tumoren, maar ook bij diabetes en hartziekten zijn ontdekt, maar veel is nog onbekend over wat die afwijkingen medisch gezien betekenen.
• Precisiegeneeskunde vereist bij onderzoeken van het genoom diepgaande en betrouwbare genetische testen. De testen die op de markt zijn gekomen zijn niet allemaal even betrouwbaar. “Different tests can produce different results from the same DNA sample, says Elizabeth Mansfield, the deputy director of personalized medicine and molecular genetics for the FDA.”
• Het zeer uitgebreide DNA-onderzoek is wel mogelijk maar erg kostbaar. Helemaal, als dat op grote schaal gebeurt. Als daarnaast ook een specifiek medicijn ontwikkelt moet worden( “targeted drug”) voor een beperkte groep patiënten zal dat nog veel meer financiële offers vragen.
• Het aantal mensen waarvan tot nu toe de benodigde data zijn verkregen is nog veel te laag om uitgebreide conclusies toe te laten.

Oxford

Begin mei 2016 sprak professor Gillies McKenna van het Department of Oncology van de Universiteit van Oxford op een congres in Maleisië over precisiegeneeskunde. Hij stelde dat in zijn vakgebied, de oncologie, de precisiegeneeskunde het meest gehypet is. McKenna voorziet een lange weg die afgelegd moet worden voor betekenisvolle vorderingen gemaakt worden. Hij maakte bijvoorbeeld duidelijk dat zelfs als er relevante genetische eigenschappen gevonden worden, die specifiek zijn voor een bepaalde tumor, deze tijdens het doorgroeien van de maligniteit ook weer kunnen muteren. Daardoor is wat je op moment A weet, op moment B weer achterhaald. Het vinden van enige therapie wordt daardoor zeer lastig.

Privacy

Het Precision Medicine Initiative in de V.S. wordt uitgewerkt in het Precision Medicine Cohort Program. Het doel is binnen drie a vier jaar een miljoen Amerikaanse vrijwilligers te vinden, die bereid zijn hun genoom te laten ontrafelen en hun leef-/gezondheidzorgdata te delen. Liefst wil men meer dan een miljoen deelnemers. Het Witte Huis stelde een zeer uitgebreid protocol op voor de veiligheid van de data en de privacy voor de deelnemers. Wil men op voorhand het vertrouwen van de burgers in een dergelijk project hebben en dat zo houden, dan is het noodzakelijk een dergelijk zeer uitgebreid protocol op te stellen en voorzorgen te nemen. Het document is opgesteld na uitgebreide consultaties van veel overheidsinstellingen en organisaties. Waarschijnlijk zal er best nog het nodige op aan te merken zijn door fijnproevers op het gebied van privacy in de zorg, maar het is tenminste een serieuze aanzet, al was het maar om de discussie bij massaal DNA-onderzoek op gang te krijgen.

Nederland

De precisie-geneeskunde als denkmodel gaat Nederland niet voorbij. In ons land zie je op dit moment sluipend een verdienmodel ontplooit worden waarmee op basis van grote hoeveelheden zorgdata precisie-geneeskunde-onderzoek en de daarmee samenhangende big-data-analyse uitgevoerd gaat worden. Het betreft voornamelijk bilaterale contracten tussen bijv. Philips en SurfSara, maar ook tussen Philips en het Radboud Universitair Medisch Centrum. Duidelijkheid over de toestemming van de patiënt voor het gebruik van de data, over het dataverkeer en de privacy van de patiënt dient gegarandeerd te zijn. Nergens zijn nog uitgebreide beveiligings- en privacy-protocollen geopenbaard en besproken. Het “vrijwillig” laten analyseren van DNA-materiaal heeft voor betrokkenen grote consequenties. Al was het alleen maar bij het aangaan van levensverzekeringen, bijvoorbeeld bij het afsluiten van een hypotheek. Wat moet men in zo’n geval invullen, wanneer bij de keuring gevraagd wordt of er sprake is van een erfelijke ziekte en of onderzoek van erfelijk materiaal verricht is? Een “ja” leidt tot verdere vragen en tenslotte weigering de verzekering af te sluiten.

Het sluipend starten van samenwerkingsverbanden zonder voldoende openbare aandacht voor privacy en datasecurity is geen goede zaak.

W.J. Jongejan