Oud-chef MIVD wil inzage in elektronische patiëntendossiers bij terrorismebestrijding

Op maandag 16 november was in het programma Pauw(VARA) de oud-directeur van de Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst(MIVD) Pieter Cobelens te gast. Met een enkele andere gasten werden de tragische aanslagen in Parijs die 72 uur eerder plaatsvonden besproken. Het koppelen van elektronische patiëntendossiers aan andere databestanden vindt hij noodzakelijk in het kader van terrorismebestrijding. Zijn bijdrage aan de discussie duurt van 7 min.38 sec. tot 11 min. 16sec. in de uitzending. (Zie de link in de eerste regel). Het waren zorgwekkende uitingen van iemand uit de hoek van de veiligheidsdiensten die niet alleen maar afgedaan kunnen worden als stoere praat na een serie aanslagen. Zijn woorden hebben diepere betekenis en hebben grote consequenties. Een nadere analyse.

Oorlog

In de uitzending vraagt Jeroen Pauw aan Cobelens: “Hoe lang is het al oorlog”. Deze begint met de opmerking dat het al speelde in Afghanistan met de bedoeling de oorlog daar te houden en dat Nederland terrorisme daarna ook in Mali volgde en bestrijdt. Zonder nadere vraag van Pauw gaat Cobelens verder: “We moeten alles doen met de spullen en middelen die we hebben….We moeten onze analytische capaciteit benutten en databases die we hebben aan elkaar koppelen. ..Data die we in grote stofzuigerzakken opbergen moeten we encrypten(versleutelen) en de sleutel bij de minister leggen…..Data die we in Nederland ter beschikking hebben moeten we aan elkaar koppelen. Als het nodig is moet je gegevens van de Sociale VerzekeringsBank(SVB), elektronische patiëntendossiers, creditcard- en reisgegevens gebruiken “. Tenslotte zegt hij nogal bout en manipulatief: “Onze gezamenlijke veiligheid is van groter belang dan mijn privacy. Als ik dood ben heb ik niets aan mijn privacy”. Hierop kom ik later apart terug.

 EPD/LSP

Als Cobelens hier spreekt over elektronische patiëntendossiers dan zal hij waarschijnlijk niet alleen doelen op het opvragen van medische data door veiligheidsdiensten bij individuele zorgaanbieders of ziekenhuizen. Het zou een dermate tijdverslindende operatie zijn in geval van acute dreiging en dan niet echt werkbaar. Waarop hij vooral doelt is in mijn ogen het gebruik door veiligheidsdiensten van de faciliteiten die het Landelijk SchakelPunt(LSP) biedt. Het maakt immers bij raadpleging van dossiers via het LSP niet uit waar een dossier zich bevindt om het te kunnen raadplegen. Waar hij in feite om vraagt is tweeledig: het overrulen van het beroepsgeheim en het hebben van een achterdeur(backdoor) in een landelijk werkend systeem. De facto zou het dan gaan om een Nederlandse variant van de Patriot Act. Het patiëntendossier, of het nu op papier of elektronisch wordt bijgehouden, heeft slechts één doel, namelijk het vastleggen van de ziektegeschiedenis en behandeling van iemand teneinde bij verder medisch handelen daar op terug te kunnen vallen. Het wordt niet bijgehouden voor overheden dan wel veiligheidsdiensten.

SVB

Met de SVB-gegevens doelt Cobelens op de gegevens die via het SUWINET te raadplegen zijn. Het gaat om een heel scala van (overheids)diensten die hun databases koppelden in het kader van fraudebestrijding. Dat hij deze instantie hier noemt is opvallend. Formeel hebben de veiligheidsdiensten hier geen inzagerecht. In de praktijk blijkt het SUWINET echter zo lek als een mandje en hebben veel meer personen en bedrijven inzage in de met het SUWINET verbonden diensten dan wenselijk en ooit afgesproken is. Praktisch gesproken zou een dienst als de MIVD er zonder veel inspanning bij kunnen komen, hoe onwenselijk dat ook mag zijn in het kader van de privacy.

Conflict van plichten

Indien een arts op enige wijze door zijn beroepsuitoefening op de hoogte zou zijn van zeer ernstige bedreiging van individuen of de samenleving dan staat het die arts vrij eigenstandig en niet door dwang van veiligheidsdiensten contact op te nemen met bevoegde instanties om een dergelijke feit te melden. De arts kan zich dan beroepen op een conflict van plichten. De wetenschap dat veiligheidsdiensten inzage zouden willen en zouden kunnen hebben in medische dossiers gaat vroeg of laat ten koste van de zorg van patiënten omdat zorgverleners anders gaan aanzien tegen het registreren van gegevens in hun systemen. Het feit dat er decentraal elektronische patiëntdossiers bestaan en er ook een landelijk systeem functioneert om dossiers in te zien ongeacht de plaats van de bron, rechtvaardigt in genen mate het willen en kunnen inzien van medische dossiers.

Twee keuzes

Cobelens zet de rechtvaardiging voor het opgeven van privacy extra scherp aan door te stellen dat hij niets aan zijn privacy heeft als hij dood is. In wezen stelt hij zijn gehoor voor twee keuzes: òf privacy opgeven òf dood. Dit is een uiterst manipulatieve wijze van argumenteren. Keuzen betreffen over het algemeen niet een dichotomie maar kennen over het algemeen meer mogelijkheden dan de steller biedt. Het kiezen van deze twee keuzen is bewust gedaan om het debat in de samenleving te sturen richting het openstellen van databases, ook de medische. Wat via de gewone politieke weg niet lukt wordt nu gepoogd salonfähig te maken via een discussieprogramma.

Opstelling

De wijze waarop de heer Cobelens opereerde in Pauw kan gezien worden als een opzetje om het vasthouden aan privacy en in het bijzonder het medisch beroepsgeheim steeds meer ter discussie te stellen in de samenleving. Een operationeel diensthoofd van de AIVD of MIVD is niet te verwachten in een dergelijk programma. Een oud-directeur kan echter makkelijk zaken ventileren ten faveure van deze diensten. Het liefst wil “men” ons doen geloven dat privacy dood is en nu ook de medische privacy. Niets is minder waar. Een samenleving waarin iedereen met een sleepnet via een scala van databases opeens tot verdachte kan worden gebombardeerd is geen vrije samenleving.

Privacy is wat Folkert Jensma, juridisch redacteur van het NRC-Handelsblad, ooit noemde: het recht de gordijnen te mogen sluiten.

W.J. Jongejan