Moedwillige wetsoverschrijding gemeenten bij jeugdzorg

25 gemeenten overschrijden moedwillig op grove wijze de Algemene wet bestuursrecht(Awb). Het betreft het niet afgeven van een beschikking als iemand van gemeentewege jeugdzorg krijgt. In artikel 1 lid 3 van de Awb staat dat als een overheidsinstantie een besluit neemt ze daarover aan betrokkenen een schriftelijk beschikking afgeeft. Meerdere gemeenten wilden administratieve rompslomp beperken door geen schriftelijke beschikkingen meer te geven bij jeugdzorg. Dat is makkelijk voor de gemeenten en lijkt op het eerste gezicht triviaal. Het plaatst echter degenen die jeugdzorg ontvangen direct op een juridische achterstand. Indien er namelijk problemen zijn over de verstrekte jeugdzorg dan is een beschikking “ het toegangskaartje” tot de bestuursrechter zoals hoogleraar bestuurskunde Bert Marseille zegt.  Het onderzoekscollectief Investico deed in samenwerking met het magazine Binnenlands Bestuur, De Groene Amsterdammer en het dagblad Trouw onderzoek naar gemeenten die beschikkinsgvrij/-arm werken ondanks een duidelijke brief van het ministerie van VWS in februari 2024.

Mode

In 2015 begon een handvol gemeenten ermee: besluiten nemen over burgers zonder hen daarover een officiële brief te sturen. De werkwijze verspreidde zich door het land. Elke gemeente koos zijn eigen aanpak, waardoor de rechtsbescherming van inwoners van buurgemeenten sterk kon verschillen. Tientallen gemeenten prezen de voordelen: het zou ‘klantgericht’ zijn en efficiënt, voor ‘minder bureaucratie en regeldruk’ zorgen en de toegang tot hulp versnellen. Wat men niet vertelde is dat het de juridische positie van jeugdzorgvragers fors beperkte. Terwijl het juist vaak om mensen gaan die juist niet bepaald juridisch vaardig zijn.

Ommekeer

In 2023 werd duidelijk dat de gemeenten Maassluis, Vlaardingen en Schiedam beschikkingsvrij wilden gaan werken in de jeugdzorg. Dat was een aantal mensen die zich zorgen maakten over jeugdzorg te gortig en kaartten dat aan binnen die gemeenten. De stichting Recht Kinderen van de Staat schreef eind 203 een zogeheten kroonbrief aan het toen ook al eens demissionaire kabinet. Met daarin het verzoek duidelijk te maken dat er gewoon schriftelijk beschikkingen over jeugdzorg door gemeenten afgegeven dienen te worden. Op 19 februari 2024 schreef het ministerie van VWS  na ruggespraak met vertegenwoordigers van Binnenlandse Zaken en Rechtsbescherming, kraakhelder: “het aan inwoners niet standaard een beschikking geven, is in strijd met de wet.”

Brief VWS

Er stond in die brief:

“Een besluit tot het verlenen van niet vrij toegankelijke jeugdhulp is immers een besluit met publieke rechtsgevolgen in de zin van artikel 1:3 van de Algemene wet bestuursrecht. Dit betekent dat het besluit zorgvuldig tot stand moet komen, schriftelijk moet worden vastgelegd (in een beschikking) en deugdelijk moet worden gemotiveerd.”

Voornoemde drie Rijnmond-gemeenten keerden op hun schreden terug in 2024. Aan die brief met heldere taal van VWS daaromtrent is uitgebreid aandacht besteed, ook in het magazine Binnenlands bestuur. Die brief van VWS was duidelijk kenbaar voor alle gemeenten.

Meerdere gemeenten, zoals onder andere Den Haag, gingen toch door met beschikkingsvrij werken. Daarbij zich beroepend op de destijds vigerende modelverordening jeugdzorg van de Vereniging Nederlandse Gemeenten(VNG). Den Haag werd echter teruggefloten door het ministerie van VWS na een hernieuwde kroonbrief van Recht Kinderen van de Staat. En stopte daadwerkelijk ermee.

Kwalijke rol VNG

Ook al was het de VNG bekend dat VWS in februari 2024 duidelijk maakte dat beschikkingsvrij werken in de jeugdzorg gewoon niet mag krachtens de Awb, deed de VNG in maart 2024 een beroep op Maarten van Ooijen, staatssecretaris van VWS, om in gesprek te komen. Men wilde van hem een wetswijziging die beschikkingsvrij werken toch mogelijk zou maken. Ik schreef destijds dat dit een kansloos verzoek was. Eind 2024 komt VNG met een handreiking voor gemeenten met de titel “ Gepast beschikken-verrassend passend” waarin ze de basis legt voor een geitenpaadje. Namelijk het onderscheid maken tussen algemene voorzieningen in de jeugdzorg waarvoor geen beschikking nodig zou zijn en maatwerkvoorzieningen waarbij wel een beschikking nodig is. En hoe ‘algemeen’ de hulp is die op deze manier geboden wordt, vindt nationale ombudsman van Zutphen twijfelachtig.

“Ik moet denken aan het woord “etikettenschwindel”. Je plakt er een etiket op dat er eigenlijk niet op hoort – kennelijk voor je eigen gemak – en je vergeet de burger en diens rechtsbescherming daarbij.”

Schandalig overtreden wet door gemeenten

Uit het onderzoek van Investico blijkt dat 25 van de 80 aangeschreven gemeenten wederrechtelijk handelen met beschikkingsvrij werken. 10 ervan, waaronder Roermond en Heerlen, niet van plan zijn hun handelswijze met beschikkingsvrij jeugdzorg regelen te wijzigen. 15 zeggen er op termijn van af te willen. Niet alleen vanwege het oordeel van VWS, maar ook omdat de door hen gestelde niet gehaald werden. Het in alle gevallen beschikkingen gaan geven komt er volgende Hollands Rijnland, een samenwerking van 13 gemeenten, ook niet meteen maar “ergens in de komende jaren”.

Het is een staand rechtsbeginsel dat de Nederlandse burger geacht wordt de wet te kennen. En daarnaar te handelen. Gemeenten worden ook geacht de wet te kennen en ernaar te handelen. Dat geldt ook ten aanzien van de Algemene wet bestuursrecht. Gemeenten kunnen en mogen niet shoppen in staande wetgeving en dienen correct te handelen.

Wat er nu gebeurt gaat over gewoon over wetsoverschrijdingen door bestuursorganen.

Geen sancties

Het trieste aan dit alles is dat dit soort zaken het vertrouwen van de burger in de overheidsinstituties grondig ondergraaft. Een overheid die de rechtsbescherming van kwetsbare burgers willens en wetens zwaar aantast, is geen knip voor haar neus waard.

Gemeenten weten dat er geen duidelijk sancties staan op het beschikkingsvrij werken in de jeugdzorg. Telkenmale wacht men tot de rechter of het ministerie hen terugfluit.

W.J. Jongejan, 29 september 2025

Afbeelding van Alexa via Pixabay

Over het beschikkingsvrij werken door gemeenten schreef ik eerder:

https://zorgictzorgen.nl/vws-beschikkingsarm-werken-in-jeugdzorg-mag-niet/   op 16 februari 2024

https://zorgictzorgen.nl/domme-actie-vng-over-beschikkingsarm-werken-in-jeugdzorg/ op 8 maart 2024

https://zorgictzorgen.nl/rijnmondgemeenten-ontkennen-glashard-profilering-in-jeugdzorg/ op  26 maart 2024