Vreemd soort voorwaardelijk advies Raad van State aan EK over WGS
De vaste Eerste Kamercommissie voor Justitie en Veiligheid vroeg op 1 juli 2021 een speciaal advies aan de Raad van State(RvS) over het Wetsontwerp Gegevensverwerking door Samenwerkings-verbanden(WGS). Het is ook bekend als wetontwerp 35447. Bedoeld voor het bestrijden van (zware) criminaliteit en fraude is het wetsontwerp een super-SyRI-wet qua beoogde bevoegdheden en data-uitwisselingen. Voor de goede orde: de kwalijke wet SyRI sneuvelde bij de rechtbank op 5 februari 2020. Op 24 november 2021 publiceerde de RvS haar oordeel(samenvatting en volledige tekst). Het blijkt een nogal vreemd oordeel te zijn. De RvS schrijft dat het wetsontwerp in belangrijke mate tegemoet komt aan de eisen die worden gesteld aan wetgeving waarin aanzienlijke grondrechten-beperkende maatregelen worden voorgesteld. Ze zegt echter dat randvoorwaardelijk en daarmee urgent is, dat wel adequate en zorgvuldige uitvoering van deze wet en de daaruit voortvloeiende nadere regelgeving noodzakelijk is. En dat is niet in de wet geregeld.
Uitvoering/uitvoeringspraktijk
Daarbij wijst de RvS bij herhaling in haar oordeel op de zorgvuldige uitvoering en een zorgvuldige uitvoeringspraktijk. Het begrip “uitvoering” komt wel 18 keer voor in het advies. Het begrip “uitvoeringspraktijk” 10 maal en het woord “zorgvuldig” wel 20 keer. Op deze wijze benadrukt de RvS vooral hoe de vele publieke en private partijen, die in de WGS geacht worden data te gaan uitwisselen, omgaan met datgene wat in de WGS beschreven staat.
Omgekeerde wereld
In wezen is er sprake van een soort omgekeerde wereld die de RvS hier presenteert. Normaliter moet het zo zijn dat in een kwalitatief goed wetsontwerp ook beschreven dient te staan hoe de betrokken partijen de wet gaan uitvoeren. Met daarbij garanties en escalatieschema’s als burgers terechte problemen ervaren met die wetgeving. Vertrouwen op een zorgvuldige uitvoering of uitvoeringspraktijk is niet iets waar we als burger automatisch van uit kunnen gaan. Zowel met de toeslagenaffaire als bij de uitvoering van de Jeugdwet is overduidelijk gebleken hoe onzorgvuldig de overheid om kan gaan met bestaande wetgeving.
Enorme bezwaren(1)
De RvS wijst het wetsvoorstel niet af maar beschrijft toch vier enorme bezwaren:
- De Afdeling vraagt mede daarom aandacht voor de diverse delegatiegrondslagen die het wetsvoorstel bevat met het oog op de introductie van nieuwe samenwerkingsverbanden (artikelen 3.1 en 3.2). Ook dienen de wezenlijke elementen van nieuwe samenwerkingsverbanden op het niveau van de formele wet te worden vastgelegd. Tegen die achtergrond behoeft het voorliggende wetsvoorstel in elk geval op termijn aanpassing.
Enorme bezwaren(2)
De RvS begrijpt absoluut niet waarom de Zorg- en Veiligheidshuizen in dit wetsontwerpvoorkomen.
- Daarnaast vraagt de Afdeling aandacht voor het beginsel van doelbinding. Aangezien een zeker abstractieniveau bij het omschrijven van de doelstellingen van gegevensverwerking onvermijdelijk is, klemt een zorgvuldige uitvoeringspraktijk temeer. Daarbij zal telkens, in de voorgenomen algemene maatregelen van bestuur (amvb’s) en vervolgens in de uitvoering, moeten worden bezien of en zo ja, op welke wijze aan het doelbindingsbeginsel kan worden voldaan. In het licht van dit beginsel dient bovendien nader te worden beargumenteerd wat de plaats is van de Zorg- en Veiligheidshuizen binnen de WGS.(vet door WJJ) Indien dit niet mogelijk blijkt, dienen deze samenwerkingsverbanden uit het wetsvoorstel te worden geschrapt.
Enorme bezwaren(3)
- Ook waar het gaat om de naleving van artikel 1 van de Grondwet en andere gelijke behandelingen non-discriminatieregimes, benadrukt de Afdeling het belang van een zorgvuldige uitvoeringspraktijk. Het wetsvoorstel bevat diverse waarborgen die de risico’s op ongelijke behandeling en discriminatie in de context van geautomatiseerde gegevensanalyse in theorie kunnen verkleinen. Desalniettemin rijst bij de samenstelling van datasets, het formuleren van doelvariabelen, het inrichten van algoritmen en de transparantie in verschillende fasen van het proces van geautomatiseerde gegevensverwerking telkens weer de vraag of een samenspel van gegevens bij de uitvoering ongelijke behandeling of enorme bezwaren en discriminatie kan opleveren. Een zorgvuldige uitvoering van de wettelijke waarborgen in de praktijk is in dat verband cruciaal.
Enorme bezwaren(4)
- Voor die zorgvuldige uitvoering in de praktijk is het van belang dat wordt geïnvesteerd in professionaliteit en (juridische) deskundigheid op de werkvloer, evenals in een cultuur waarin kan en mag worden afgeweken van algoritmische uitkomsten. Daarnaast zijn afwegingskaders van belang om te bevorderen dat algoritmen zorgvuldig en met respect voor relevante grondrechten tot stand worden gebracht. Ook dienen relevante derde partijen, zoals belangenorganisaties, te worden betrokken bij het ontwerp van algoritmen die een samenwerkingsverband hanteert. Daarmee kunnen onrechtmatige verwerkingen worden voorkomen en kan tevens het maatschappelijk draagvlak voor het gebruik van algoritmen worden vergroot. Tot slot wijst de Afdeling op het belang van een zorgvuldige evaluatie en terugkoppeling als het gaat om de resultaten van de toepassing van algoritmen.
Te beschaafd om WGS af te wijzen
Het advies van de RvS komt op mij over als een te beschaafd geformuleerd stuk om de leden van de Eerste Kamer af te raden om dit wetsvoorstel aan te nemen. In het licht van alle problemen die de overheid creëerde ten aanzien van het betrachten van zorgvuldigheid bij het uitvoeren van wetten is het aannemen van de WGS absoluut een brug te ver.
W.J. Jongejan, 29 november 2021
Afbeelding van Gerd Altmann via Pixabay
Recente reacties