Publieke verontwaardiging over onacceptabele LSP-aansluitdwang apothekers

Op vrijdag 12 mei 2017 besteedde EenVandaag, het nieuws- en actualiteitenprogramma van AVROTROS op NPO 1, aandacht aan de publieke verontwaardiging over het onacceptabel handelen van apothekers bij het verkrijgen van opt-in-toestemmingen voor het Landelijk SchakelPunt(LSP). Via het LSP kunnen medicatiegegevens en samenvattingen van huisartsgegevens opgevraagd worden door zorgaanbieders als de burger daar toestemming voor heeft gegeven middels de zogenaamde opt-in-toestemming. Zowel ‘s-middags op de NPO Radio1 als in de actualiteitenrubriek op televisie(NPO 1) na het nieuws van 18.00uur besteedde men uitgebreid aandacht aan wat patiënten bij (dienst)apotheken vaak overkomt als ze geen opt-in-toestemming hebben gegeven om hun medicatiegegevens te doen delen. (in de link zowel de tv-reportage als de radiouitzending). Ze krijgen dan te horen dat ze hun medicijnen alleen meekrijgen als ze toestemming geven. Mondige burgers die verbaal voldoende van zich af kunnen bijten en weten dat deze praktijk ongeoorloofd is krijgen hun medicatie soms mee. Sommigen verlaten onverrichterzake de apotheek zonder medicatie en anderen geven tegen hun zin een opt-in-toestemming om de medicatie maar mee te krijgen. Deze handelswijze van de apothekers is de uiterste consequentie van het toestemming vragen aan de burger als die op zijn zwakst is, namelijk als patiënt en als die zich in een sterke afhankelijkheidsrelatie bevindt ten opzichte van de zorgaanbieder.

Uitzendingen

In beide items van EenVandaag kwamen patiënten aan het woord die het bovenstaande overkomen was. Schrijver dezes was als studiogast in het radioprogramma aanwezig. Ook kwam de hoofdredacteur van EenVandaag, Jan Born aan het woord, die vanwege privacyaspecten niets ziet in het LSP-gebruik. Hij kwam medicijnen voor zijn echtgenote ophalen bij de dienstapotheek en kreeg te horen dat hij de opt-in-toestemming voor zijn echtgenote moest geven om die medicatie afgeleverd te krijgen. Furieus hierover weigerde hij die toestemming te geven en gaf aan de apotheek niet te verlaten zonder medicatie. Ten langen leste heeft de apotheek bakzeil gehaald en de medicijnen afgeleverd. Minder vasthoudende patiënten geven hun toestemming of vertrekken boos zonder medicatie. De reacties op de uitzendingen bevestigen in zeer ruime mate het beeld dat geschetst werd. De apothekers die zonder opt-in-toestemming van de patiënt weigeren medicatie af te leveren, stellen allen dat ze zo handelen vanwege hun plicht om te verifiëren wat een patiënt gebruikt om te zien of er geen bezwaren zijn tegen aflevering vanwege interacties, contra-indicaties en allergieën.

Vrijwillig

De apothekers vergeten voor het gemak dat deelname aan het LSP een vrijwillige zaak is die nooit en te nimmer afgedwongen kan worden op basis van een verificatieplicht via het LSP. Het is trouwens met een beetje gezond verstand mogelijk aan de patiënt te vragen wat die gebruikt of anderszins te weten te komen wat het afleveren in de weg zou staan. Los van alles is het ook zo dat bij voorschrijvende huisartsen altijd al in hun ICT-systeem uitgebreid gecheckt wordt of er potentiële problemen zijn bij medicatiegebruik. Dat gebeurt op dezelfde wijze als dat bij de apotheek gebeurt.

Reacties

Zowel de apothekersorganisatie KNMP als VZVZ reageerden op de uitzending. Niet op hun website maar uitsluitend via de website van EenVandaag. De Vereniging van Zorgaanbieders Voor Zorgcommunicatie, verantwoordelijk voor het LSP, stelde dat het gebruik ervan een hulpmiddel is voor medicatieveiligheid, geen doel op zich. VZVZ betwijfelt of het weigeren van medicatie de veiligheid van de patiënt dient. De KNMP-voorzitter Klein Nulent zei verbaasd te zijn over de afleverweigering. Hij stelde dat het niet zo kan zijn dat als iemand niet in het LSP is opgenomen dat dan alleen om die reden de medicatie wordt geweigerd. De woorden “alleen om die reden” komen vreemd voor in deze uitspraak. Het lijkt erop dat Klein Nulent voor apothekers een achterdeurtje wil creëren om eventueel het weigeren om af te leveren te vergoelijken. Apothekers zeggen bij ontbreken van opt-in-toestemming voor het LSP dat de patiënt dan een recent, gedrukt, medicatieoverzicht bij zich moet hebben van zijn voorschrijvers. Die verplichting voor een patiënt  heeft nooit bestaan en kan nimmer een patiënt opgelegd worden. Het ontbreken ervan mag en moet nimmer een beletsel zijn om aflevering van medicijnen te weigeren als iemand geen opt-in-toestemming geeft.

Juridisch wangedrocht

Het LSP is qua toestemmingsmanagement juridisch gezien een wangedrocht. Het is een systeem dat centraal persoonsgegevens verwerkt zonder dat VZVZ, als verantwoordelijke voor het LSP, eigenstandig een opt-in-registratie bijhoudt. Het vastleggen van opt-in-toestemmingen gebeurt echter decentraal bij de zorgaanbieders. Daardoor is het dan ook mogelijk dat perifeer bizarre zaken zich voordoen, terwijl de centrale organisatie zegt daar geen verantwoordelijkheid voor te dragen. Met de bizarre zaken bedoel ik het niet afleveren van medicatie bij opt-in-weigeraars, maar ook het ten onrechte vastleggen van opt-in-toestemmingen zonder dat de burger daar weet van heeft.

VZVZ heeft vreemd genoeg  als centrale gegevensverwerker geen enkele verificatieplicht ten aanzien van de opt-in-toestemmingen. Daardoor is het zo dat als iemand meldt aan VZVZ dat hij/zij ten onrechte met een opt-in-toestemming staat genoteerd dat VZVZ deze boodschap doorgeeft aan de zorgverleners waar die toestemming genoteerd staat, maar zelf niets in het systeem verandert.

Machtsmiddel

Het is triest dat door de besproken constructie het mogelijk is dat zorgaanbieders onterecht burgers onder druk zetten om deel te nemen aan het LSP, terwijl zij zich in een sterke machtspositie tegenover die burgers bevinden. Het kwalijk is dat door de organisatorische constructie VZVZ de facto het gedrag van de zorgaanbieders faciliteert terwijl het naar buiten toe de handen in onschuld wast.

W.J. Jongejan,