Vrijage van AP en NZa in HONOS-zaak 

Nu de uitspraak van de Rechtbank Midden-Nederland in de bodemprocedure van de coalitie Vertrouwen in de GGZ tegen de Nederlandse Zorgautoriteit(NZa) aanstaande is, lijkt het me goed terug te kijken op het handelen van de toezichthouders. De manier waarop de Autoriteit Persoonsgegevens(AP) en de NZa als toezichthouders met elkaar omgingen in de periode voor het opvragen van zeer privacygevoelige HONOS-data verdient extra aandacht. Uit Woo-stukken die de AP verschafte over de besluitvorming komt een beeld van heel nauw samenwerkende toezichthouders naar voren. Te nauw. Op 8 april 2025 publiceerde de coalitie Vertrouwen in de GGZ een uiterst interessante analyse over de hoe de AP en de NZa samen opereerden. Uit de analyse komt naar voren dat de AP, na eerst door de NZa misleid te zijn, flinke bedenkingen heeft tegen de opvraag van HONOS-data. Het als een soort experiment ziet waarvan niet duidelijk is hoeveel data minimaal nodig zijn.

Langzaam richting NZa draaien

Vertrouwen in de GGZ laat zien hoe de AP na op 7 oktober 2022 liet weten de HONOS-data-opvraag niet bepaald rechtmatig te vinden. Eind november 2022 een brief opstelt voor de NZa die uiterst tweeslachtig is. Enerzijds formuleert de AP bedenkingen over de hoeveelheid van de data die de NZa opvraagt, terwijl ze anderzijds al preludeert op een positief advies over de NZa-regeling voor de data-opvraag. Op 14 december 2022 geeft de AP dan definitief groen licht voor de dataverzameling. Vertrouwen in de GGZ laat aan de hand van Woo-stukken van de AP zien hoe de AP en NZa zeer frequent onderling overleg hadden. Het laat ook zien hoe geleidelijk de besluitvoering tot stand komt. Waarbij de NZa regelmatig masserende arbeid bij AP-medewerkers verricht. Ik zal mij beperken tot de wijze waarop de AP en NZa hun woordvoeringlijn tot in detail afstemden.

Valse start

Het begint met een op zijn zachtst gezegd vreemde adviesaanvraag van de NZa aan de AP over de Regeling Geestelijke GezondheidsZorg en Forensische Zorg. Die diende de NZa in bij de AP in twee etappes. Daarbij was de tweede versie zo subtiel gewijzigd dat de AP die wijziging over het hoofd zag. Op de vraag of er iets veranderd was zei de NZa dat het om een kleine wijziging ging. Zonder duidelijk te maken dat ze van 800.000 GGZ cliënten zonder toestemming de antwoorden op HONOS-vragen ging opeisen. Dit viel de AP niet op waardoor ze aangaf geen nieuw commentaar op deze versie te hebben. Nadat er ruchtbaarheid ontstaat over deze opvraag realiseert de AP haar omissie. Op 7 oktober 2022 zegt de AP het allemaal niet zo rechtmatig te vinden. Je zou zeggen dat ze reden genoeg had om niet te dicht tegen de NZa aan te schurken.

Woordvoeringlijn(1)

Al op 16 augustus 2022, nadat op 21 juli de HONOS-data-verzameling prominent in het nieuws komt, onder andere door het dagblad Trouw, geeft de AP aan de NZa te kennen dat ze gezamenlijk richting de pers willen opereren.

“Bij vragen van journalisten over het proces is het het beste om het gedetailleerde verhaal te vertellen. En dan dat AP en NZa hetzelfde verhaal vertellen. Zoals jij vorige week al aangaf, is dat om te voorkomen dat journalisten denken dat er meer aan de hand is.”

Woordvoeringlijn(2)

Om te vervolgen:

“AP en de NZa kunnen in hun actieve communicatie beter niets over het proces zeggen. Zoals je in de lijn hieronder voorstelt (gemarkeerd), zorgt juist voor wat we niet willen: een deel van het verhaal wordt verteld, waardoor er een indruk wordt gewekt. Namelijk: de indruk dat de NZa dit toch gewoon aan de AP heeft voorgelegd. Dat je niet specifiek de HoNos+-vragenlijsten noemt in die lijn, is wat mij betreft dan het probleem. Deze lijn lokt verdiepende vragen op van journalisten, waarop wij dan weer moeten zeggen tegen de pers dat de NZa niets over die HoNos+-vragenlijsten meldde in het contact met ons. En zie ons daar dan weer rollebollend over straat gaan. Daarom zouden wij graag zien dat jullie dat gemarkeerde deel weglaten uit de woordvoering.(vet door WJJ).”

Het proces vermijden

Wat je hier ziet gebeuren dat de AP bewust aanstuurt op het verleggen van de aandacht van het proces, namelijk hoe de adviesaanvrage etc, tot stand kwam, richting de inhoud. Het proces is van twee kanten nogal gênant. De ene toezichthouder vraagt officieel advies aan de andere voor een regeling waarin ze een cruciale passage verstopt. En een andere toezichthouder kijkt/leest over die cruciale passage heen en mist zo de pointe in de aanvraag. Je ziet dan ook dat de woordvoerders van AP en NZa aansturen op damage control.

Woordvoeringlijn(3)

Op 29 augustus 2022 is er al een mailwisseling tussen de NZa en de AP over het missen door de AP van de listig door de NZa opgestelde passage over de HONOS-data-aanlevering. De mailwisseling gaat over het op elkaar afstemmen van de woordvoeringlijn. Daarbij heeft de AP het over een neutrale en non-inhoudelijke toonzetting. Met andere woorden: men wil liever geen discussie over de inhoud.  Op 31 augustus blijkt er al veelvuldig onderling contact geweest te zijn over de woordvoering en geeft de NZa weer een aanwijzing over hoe de tekst, die naar de buitenwereld gaat, volgens hen aanpassing vereist. Op 2 september 2002 heeft de NZa het over het afstemmen van de gezamenlijke reactie van NZa en AP over een indringende open brief van de actiegroep Stop Benchmark met ROM over de HONOS-data-verzameling. Je ziet de woordvoerders telkens dicht tegen elkaar aankruipen.

Vrijage woordvoerders

Uit eerdere Woo-stukken, verkregen van de NZa, bleek ook al dat over alle openbare uitingen van AP en NZa er afstemming was door de communicatie-afdelingen. Dat kwam bovenop het inhoudelijke, juridische overleg tussen de twee toezichthouders.

De vraag is of het voor de onafhankelijkheid en geloofwaardigheid van beide toezichthouders wel zo verstandig was om de communicatie gezamenlijk zo verregaand af te stemmen. Toezichthouders moeten te allen tijde onafhankelijk opereren ook in hun contacten met de buitenwereld, de media.  

W.J. Jongejan, 9 april 2025

Afbeelding van Peter Selbach via Pixabay  Bewerkt door WJJ